การขยายพันธุ์พืชคืออะไร

         กระบวนการที่ทำให้เกิดการเพิ่มปริมาณต้นพืชให้มากขึ้น โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อดำรงสายพันธุ์พืชชนิดต่าง ๆ ไว้มิให้สูญพันธุ์ เพื่อเป็นการเพิ่มปริมาณผลผลิต และเป็นการค้า

        ในอดีตการขยายพันธุ์พืชสวนใหญ่มักจะใช้วิธีการเพาะเมล็ดเป็นหลัก ซึ่งทำให้ต้นพืชที่เกิดขึ้นใหม่มีลักษณะผันแปรไม่ค่อยเหมือนกับต้นแม่ แต่ก็มีพืชบางชนิดที่ใช้วิธีการขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดแล้วไม่มีการเปลี่ยนแปลงทางสายพันธุ์ เช่น มังคุด นอกจากจะพบการเปลี่ยนแปลงทางสายพันธุ์ที่เกิดขึ้นกับต้นพืชที่ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดแล้ว ยังพบว่าต้นพืชที่ได้จากการขยายพันธุ์โดยวิธีเพาะเมล็ดจะให้ผลช้าและมีลักษณะสูงใหญ่ ทำให้เกิดการยุ่งยากในการเก็บเกี่ยวและปฏิบัติดูแลรักษา

        ปัจจุบันเทคโนโลยีและวิทยาการใหม่ ๆ ในการปลูกพืชได้มีการพัฒนาและก้าวหน้าไปมากจึงได้เปลี่ยนวิธีขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ดมาใช้วิธีการขยายพันธุ์แบบไม่ใช้เพศแทน ได้แก่ การตอน การติดตา การต่อกิ่ง การทาบกิ่ง การชำ ฯลฯ ส่วนการขยายพันธุ์พืชแบบวิธีเพาะเมล็ดก็ยังคงใช้อยู่แต่ใช้เฉพาะบางวัตถุประสงค์เท่านั้น เช่น การเพาะเมล็ดเพื่อให้ได้ต้นพืชใหม่นำมาใช้เป็นต้นตอในการขยายพันธุ์ แบบติดตา ทาบกิ่ง ต่อกิ่ง รวมทั้งเพื่อขยายพันธุ์พืชบางชนิดที่ไม่สามารถใช้วิธีการขยายพันธุ์ไม่ใช่เพศได้หรือใช้ได้ผลไม่ดีเท่าที่ควร เช่น มะพร้าว หมาก มังคุด อย่างไรก็ตามในการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในต้นพืชที่ได้จากการเพาะเมล็ด ในบางครั้งอาจจะพบลักษณะที่ดีกว่าแม่พันธุ์เดิมซึ่งเป็นวิธีที่นำมาใช้ในการปรับปรุงพันธุ์พืชเพื่อให้ได้สายพันธุ์ใหม่ ๆ อีกด้วย



การขยายพันธุ์พืชมี 6 แบบ

- การตอนกิ่ง

           คือ  วิธีการทำให้กิ่งพืชออกรากในขณะอยู่ติดกับต้นแม่ เมื่อกิ่งตอนนั้นออกรากดีแล้ว จึงตัดไปปลูกต่อไป  การ ตอนกิ่งเป็นการตัดท่อลำเลียงอาหารของพืชส่วนท่อน้ำยังมีอยู่ตามปกติ จึงทำให้กิ่งที่ทำการตอนได้รับน้ำอยู่ตลอดเวลา ด้วยเหตุนี้จึงทำให้กิ่งตอนสดอยู่เสมอจนกว่าจะออกราก   การ ออกรากของ กิ่งตอน จะขึ้นอยู่กับความชื้น การถ่ายเทอากาศ และระดับอุณหภูมิที่เหมาะสม แต่ถ้าปล่อยให้ดินหรือวัสดุหุ้มกิ่งแห้งโดยมิได้ดูแล ย่อมจะเป็นอุปสรรคต่อการเกิดรากได้เช่นกัน  ดังนั้น ฤดูกาลที่เหมาะสมที่สุดในการตอนกิ่ง ควรเป็นฤดูฝน
            การตอนกิ่ง  ใช้แก้ปัญหา โดยเฉพาะพืชบางชนิดที่ไม่สามารถออกรากได้โดยใช้วิธีตัดชำ  แต่ออกรากได้โดยวิธีตอนกิ่ง  สามารถทำได้ง่ายทั้งกลางแจ้งและในเรือนเพาะชำ  นอกจากนี้ กิ่งตอนยังมีจำนวนรากมากกว่ากิ่งตัดชำ เมื่อนำไปปลูก จึงมีโอกาสตั้งตัวได้เร็วและมีเปอร์เซ็นต์การตายน้อยกว่ากิ่งตัดชำ  ประการสำคัญอีกอย่างหนึ่ง คือ  พืชต้นใหม่ที่ได้จากการตอน จะมีลักษณะเป็นไม้พุ่มเตี้ย  จึงสะดวกต่อการดูแลปฏิบัติบำรุงรักษาและเก็บเกี่ยว โดยเฉพาะไม้ประดับ จะได้ทรงพุ่มที่สวยงาม  เป็นต้น  แต่กิ่งตอนมีข้อเสีย คือ พืชที่นำไปปลูกเมื่อโตเต็มที่จะล้มง่าย เพราะไม่มีรากแก้ว


- การทาบกิ่ง


             คือ การ นำต้นพืชสองต้น ซึ่งมีลักษณะรากและส่วนยอดมาเชื่อมติดให้เป็นต้นเดียวกัน โดยมีเซลล์เนื้อเยื่อเป็นตัวเชื่อม การทาบกิ่งสามารถทำได้ทุกฤดูกาล การได้ผลดีหรือไม่ขึ้นอยู่กับระยะการเจริญเติบโต และชนิดของพืชที่อยู่ในตระกูลเดียวกัน


- การติดตา


              คือ การ ติดตา เป็นวิธีการขยายพันธุ์พืชที่นำเอาส่วนตาหรือกิ่งของพืชต้นหนึ่ง ซึ่งเป็นพืชพันธุ์ดีหรือ  กิ่งพันธุ์ดี  ไปติดเข้ากับพืชอีกต้นหนึ่ง เพื่อให้ตาของพืชเจริญเติบโตเป็นพืชต้นใหม่ต่อไป ส่วน ต้นตอ ซึ่งทำหน้าที่เป็นระบบราก นั้น เป็นต้นพืชที่มีความแข็งแรง หาอาหารเก่ง เจริญเติบโตเร็ว  ทนต่อสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมได้ดี   พืชที่นิยมขยายพันธุ์ด้วยการติดตา มีทั้งไม้ดอก ไม้ประดับและไม้ผล การ ติดตา เป็นวิธีการขยายพันธุ์พืชอีกวิธีหนึ่งที่มีความสำคัญทางด้านการช่วยเปลี่ยน ยอดต้นพืชที่มีลักษณะไม่ดี ให้เป็นพันธุ์ดีได้  ทำ ให้พันธุ์พืชมีความแข็งแรง ต้านทานศัตรูและความแห้งแล้งได้ดี เพราะมีต้นตอที่แข็งแรง  สามารถขยายพันธุ์ได้จำนวนมาก เพราะกิ่งพันธุ์แต่ละกิ่งจะมีหลายตา  นอกจากนี้ ยังช่วยสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับพันธุ์ไม้ด้วย โดยเฉพาะการผลิตพืชแฟนซี ซึ่งเป็นพืชที่ให้ผลผลิตหลายอย่างในต้นเดียวกัน เช่น มะม่วงอกร่องมะม่วงเขียวเสวย  มะม่วงน้ำดอกไม้ ในต้นเดียวกัน  หรือไม้ดอก เช่น กุหลาบ จะมีดอกหลายสีในต้นเดียวกัน ฯลฯ  ทั้งนี้ การติดตา สามารถ ทำได้สะดวก รวดเร็ว โดยสามารถนำตาจากกิ่งพันธุ์ดี จากแหล่งหนึ่งไปทำการติดตาอีกแหล่งหนึ่งได้ แต่อาจต้องใช้เวลาในการบังคับและเลี้ยงตาใหม่ให้เป็นต้นพืช  ยาวนานกว่าการต่อกิ่ง ดังนั้นผู้ที่ทำการขยายพันธุ์พืชด้วยวิธีการติดตา ได้ดี ต้องมีความชำนาญและประณีตในการขยายพันธุ์


- การเสียบยอด


              คือ การเชื่อมประสานเนื้อเยื่อของต้นพืช 2 ต้นเข้าด้วยกัน เพื่อให้เจริญเติบโตเป็นต้นเดียวกัน


- การตัดชำ


              คือ การ ตัดชำเป็นวิธีการขยายพันธุ์แบบไม่ใช้เพศที่นำส่วนต่างๆ ของพืช ได้แก่ ลำต้น ใบ ราก ที่ถูกตัดออกจากต้นแม่ที่ต้องการเพื่อเพิ่มปริมาณให้มากขึ้นนั้น มาไว้ในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการชักนำให้เกิดรากหรือ ต้นใหม่สำหรับนำไปปลูกต่อไป ต้นใหม่ที่ได้จึงมีลักษณะทางพันธุกรรมเหมือนต้นเดิม เป็นวิธีที่สามารถทำได้ง่าย รวดเร็ว และไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายมากนัก ต้นที่ได้จากการตัดชำให้ความสม่ำเสมอ จึงนิยมทำกันมากในการผลิตเป็นการค้าของพืชสวนหลายชนิด โดยเฉพาะกับไม้ประดับต่างๆ และไม้ผล   การ ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการตัดชำจากส่วนที่มีพัฒนาการไปทำหน้าที่ต่างๆของต้นแล้ว จึงเป็นวิธีการชักนำให้เซลล์ของชิ้นส่วนพืชกลับมาทำหน้าที่ในการแบ่งเซลล์ สำหรับเกิดส่วนต่างๆ ที่เป็นต้นสมบูรณ์ได้ เช่น การเกิดรากบนกิ่ง การเกิดตาบนราก การเกิดทั้งรากและต้นบนใบที่ตัดชำ การแบ่งกลุ่มของการตัดชำจึงพิจารณาได้หลายประเด็น ตัวอย่างเช่น ส่วนของพืชที่นำมาใช้ในการตัดชำ อายุของชิ้นส่วนที่นำมาตัดชำ และความอ่อนของเนื้อเยื่อ จึงทำให้พืชชนิดเดียวกันสามารถขยายพันธุ์ได้หลายวิธี ทั้งนี้นิยมใช้วิธีที่ใช้กับพืชนั้นแล้วประสพผลสำเร็จได้สูง และเป็นวิธีที่ทำได้ง่ายกับพืชนั้นๆ


- การเพราะเลี้ยงเนื้อเยือ


             คือ    การนำเอาส่วนใดส่วนหนึ่งของพืช เช่น อวัยวะ  เนื้อเยื่อ  และเซลล์มาเลี้ยงในอาหารสังเคราะห์  ซึ่งประกอบด้วยแร่ธาตุ  น้ำตาล  ไวตามินและสารควบคลุมการเจริญเติบโต  ในสภาพปลอดเชื้อจุลินทรีย์  โดยมีการควบคุมสภาพแวดล้อม  เช่น อุณหภูมิ  แสง และความชื้น  ส่วนต่างๆของพืชเหล่านี้จะสามารถเจริญเติบโตเป็นต้นใหม่  โดยอาศัยคุณสมบัติพิเศษของเซลล์พืชที่สามรถเจริญเติบโต  พัฒนาไปเป็นต้นใหม่ได้ หรือที่เรียกว่า โคลนนิ่ง


ยกตัวอย่างการขยายพันธุ์พืชที่นิยมทำกันคือการตอนกิ่ง


                  เหตุที่ใช้การตอนกิ่ง

                  -   เมื่อพืชขยายพันธุ์ด้วยวิธีนี้ตามธรรมชาติ เช่น สตรอเบอรี่
                  -   เมื่อใช้วิธีอื่นแล้วออกรากยาก และสายต้นมีคุณค่าคุ้มกับต้นทุนและค่าแรง
                     ในการตอน เช่น ลำไย ลิ้นจี่
                  -  การตอนกิ่งสามารถขยายพันธุ์ได้ต้นขนาดใหญ่ในเวลาสั้น
                  -  ในกรณีที่ต้องการต้นพืชขนาดใหญ่จำนวนไม่มากและใช้อุปกรณ์น้อย


การเลือกกิ่งและฤดูที่เหมาะสมในการตอนกิ่ง

                  -  ฤดูกาล ควรตอนกิ่งในฤดูฝนตั้งแต่เดือนพฤษภาคมถึงเดือนสิงหาคม
                  -  การเลือกกิ่ง ควรเลือกกิ่งเพสลาด มีสีน้ำตาลไม่แก่หรือไม่อ่อนจนเกินไป
                     เมื่อควั่นเปลือกแล้วควรลอกเปลือกออกได้ง่าย
                  -  ชนิดกิ่ง กิ่งกระโดงเหมาะที่สุดเพราะเป็นกิ่งตั้งจะออกรากได้รอบกิ่ง ถ้าเป็นกิ่งนอน
                     รากจะออกแต่ด้านบนแล้วห้อยลงตามแรงดึงดูดของโลกทำให้ได้รากน้อยและรากโตช้า
                  -  การควั่นและการหุ้มกิ่ง ควั่นรอบกิ่งเพื่อตัดท่ออาหารแล้วกรีดตามยาวเท่ากับ
                     ความยาวรอบกิ่ง ลอกเปลือกออกแล้วขูดเมือกเบาๆโดยใช้สันมีดเพื่อทำลาย
                     แคมเบียม แล้วหุ่มด้วยกาบมะพร้าวให้มิดชิดแล้วใช้เทปพลาสติกพันให้มิดชิด


ขั้นตอนการตอนกิ่ง
         
การเตรียมอุปกรณ์สำหรับการตอนกิ่ง
      
             - มีดขยายพันธุ์หรือ คัตเตอร์ (Cutter) หรือมีดติดตาต่อกิ่ง
             - ถุงพลาสติกขนาด 2x4 นิ้ว หรือ 3x5 นิ้ว
             - วัสดุหุ้มกิ่งตอน เช่น กาบมะพร้าว ถ่านแกลบหรือขุยมะพร้าว
             - เชือกมัดวัสดุหุ้มกิ่งตอน เช่น เชือกฟาง
             - ฮอร์โมนเร่งราก


วีดีโอขั้นตอนการตอนกิ่ง







ประโยชน์และข้อดีข้อเสียของการตอนกิ่ง

ประโยชน์ของการตอนกิ่ง


            -  ใช้ขยายพันธุ์พืชที่เกิดรากได้ยาก ไม่สามารถใช้วิธีการตัดชำกิ่งแก่ได้ดี เช่น ฝรั่ง
            -  เหมาะกับพืชที่สามารถขยายพันธุ์ด้วยวิธีนี้อยู่แล้วตามธรรมชาติ เช่น สตรอเบอรี่
            -  เป็นพืชที่คัดเลือกไว้แล้ว มีลักษณะเด่น หรือ เป็นพืชที่มีจำนวนไม่มาก สามารถ
                จำหน่ายได้ราคา  ดี เช่น ลำไย
            -  กิ่งพันธุ์ที่ขยายพันธุ์ได้มีขนาดต้นใหญ่ ไม่ต้องเสียเวลาดูแลมาก เช่น ยางอินเดีย
            -  ไม่ต้องจัดเตรียมสถานที่และสภาพแวดล้อมระหว่างการออกรากมากนัก และใช้อุปกรณ์น้อย

ข้อเสียของการตอนกิ่งคือ



            -  พืชที่นำไปปลูกเมื่อโตเต็มที่จะล้มง่าย เพราะไม่มีรากแก้ว


พืชผลไม้ประดับที่นิยมนำมาตอนกิ่ง  

                 ได้แก่    กุหลาบ เข็ม พุด มะลิ โกสน แก้ว มะนาว ส้ม ชมพู่ ฝรั่ง ลิ้นจี่ ส้มโอ

อ้างอิงจาก 
http://web.ku.ac.th/nk40/nk/data/17/nk17k1.htm
 ออนไลน์ สืบค้นเวลา 00.30 นวันที่สืบค้น 11 พ.ค. 54 
http://www.lks.ac.th/kanlayanee_fence/bio510_52/s3_6.htm
ออนไลน์ สืบค้นเวลา 00.30 น วันที่สืบค้น 11 พ.ค. 54
http://www.kasetporpeang.com/forums/index.php?topic=467.0
ออนไลน์ สืบค้นเวลา 00.30 น วันที่สืบค้น 11 พ.ค. 54
http://web.agri.cmu.ac.th/hort/course/359301/pprop/5.cutting/cutting.html
ออนไลน์ สืบค้นเวลา 00.30 น วันที่สืบค้น 11 พ.ค. 54
http://learners.in.th/blog/science3/47485
ออนไลน์ สืบค้นเวลา 00.30 น วันที่สืบค้น 11 พ.ค. 54
http://www.puibuatip.com/index.php?lay=boardshow&ac=webboard_show&Category=puibuatipcom&thispage=&No=348249&WBntype=1
ออนไลน์ สืบค้นเวลา 00.30 น วันที่สืบค้น 11 พ.ค. 54